Profesor Henryk Samsonowicz (1930–2021)
W dniu 28 maja 2021 roku w Warszawie zmarł jeden z najwybitniejszych współczesnych historyków polskich – Profesor Henryk Samsonowicz.
Urodził się 23 stycznia 1930 roku w Warszawie, związany był Uniwersytetem Warszawskim (Instytutem Historycznym). Był uczniem Mariana Małowista, a piętno na jego formacji intelektualnej wycisnęli również uczeni tej miary co: Stanisław Herbst, Witold Kula, Tadeusz Manteuffel, Aleksander Gieysztor. Studia ukończył w 1950 r., już w 1954 r. przedłożył rozprawę o rzemiośle wiejskim w Polsce późnego średniowiecza i czasów wczesnonowożytnych, która stała się podstawą przewodu doktorskiego. W 1960 r. uzyskał stopień doktora habilitowanego, w 1971 tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1980 tytuł profesora zwyczajnego.
Imponująca była Jego działalność organizacyjna i społeczna na rzecz nauki polskiej. W latach 1966–1969 pełnił funkcję prodziekana Wydz. Historii Uniwersytetu Warszawskiego, w latach 1970–1974 został jego dziekanem. W latach 1975–1980 sprawował funkcję dyrektora Instytutu Historycznego UW, a karierę uniwersytecką uwieńczył w roku 1980 r, zostając rektorem Uniwersytetu Warszawskiego (1980‒1982). Poza uniwersytetem w latach 1977–1982 był prezesem Polskiego Towarzystwa Historycznego. W latach 1984–1989 przewodniczył Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego. Brał udział w obradach „Okrągłego stołu” jako przedstawiciel strony solidarnościowej, a w 1989 r. został ministrem edukacji narodowej w gabinecie Tadeusza Mazowieckiego. Następnie pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Komitetu Badań Naukowych (1991–1996). Był członkiem wielu międzynarodowych i polskich towarzystw naukowych. W 1994 r. został członkiem korespondentem, a 2002 roku członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk, w latach 1999–2006 był przewodniczącym jej Wydziału I. Był członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie (od 1989/1990), a także członkiem Warszawskiego Towarzystwa Naukowego. Za działalność naukową i organizacyjną był wielokrotnie nagradzany – m.in. został odznaczony Krzyżem Oficerskim francuskiej Legii Honorowej (1984) oraz Orderem Orła Białego (2010). Najwyższą godność akademicką doktorat honoris causa nadały mu: Akademia Pedagogiczna w Krakowie (1994, obecnie Uniwersytet Pedagogiczny), Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (1998), Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie (2002), Akademia Świętokrzyska w Kielcach (2005, dzisiaj Uniwersytet Jana Kochanowskiego), Uniwersytet Wrocławski (2007), Uniwersytet Opolski (2008), Uniwersytet Gdański (2009), Akademia Jana Długosza w Częstochowie (2012), Uniwersytet Jagielloński (2014), a także amerykański Duquesne University w Pittsburgu (1981). Jego macierzysta uczelnia uroczyście odnowiła Mu w 2010 r. doktorat, celebrowała też Jubileusze Jego 60. i 70 i 80. urodzin. Przy tych okazjach opublikowano cztery okazałe tomy dedykowanych Mu ksiąg pamiątkowych.
Profesor Henryk Samsonowicz zajmował się szeroko pojętą historią społeczną i gospodarczą wieków średnich – np. znakomite studia i rozprawy odnoszące się do dziejów miast i mieszczaństwa, zwłaszcza w Polsce, Europie Środkowej i strefie nadbałtyckiej (dzieje Hanzy). Istotne miejsce w Jego pisarstwie historycznym zajmowała synteza, co doskonale widać na przykładzie Historii Polski do roku 1795. Ważnym polem Jego dociekań badawczych były szeroko rozumiane dzieje kultury, w których odnajdujemy liczne wątki studiów nad historią kultury materialnej. Profesor Henryk Samsonowicz to nie tylko wybitny historyk i znakomity dydaktyk uniwersytecki, Mistrz wielu pokoleń polskich historyków, których zaraził nie tylko komparatystycznym spojrzeniem na historię, ale też jego rozległością i swobodą, ale nade wszystko to wielki Humanista – ambasador kultury i nauki polskiej. W 2014 r. Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu nadał Profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi z inicjatywy Instytutu Historii godność doktora honoris causa.
